BİR GRUP İYİ İNSAN
1-Mahmut Celaleddin Ökten
2-Bekir Sıtkı Sezgin
3-Ömer Nasuhi Bilmen
4-Ayşe Şasa
5-Ahmet Yüksel Özemre
6-Necmettin Okyay
7-Hasan Basri Çantay
8-Korkut Özal
9-Ahmet Muhtar Büyükçınar
10-Cahit Zarifoğlu
11-Ömer Lütfi Mete
12-Abdurrahman Şeref Güzelyazıcı
13-Mustafa Sabri Kurucu
14-Erdem Bayazıt
15-Fethi Gemuhluoğlu
16-Tahir Büyükkörükçü
17-Necip Fazıl Kısakürek
18-Mustafa Asım Köksal
19-Ömer Kirazoğlu
20-Akif Emre
21-Ali Ulvi Kurucu
22-Süheyl Ünver
23-Ali Yakup Cenkçiler
24-İbnülemin Mahmut Kemal İnal
25-Fevziye Nuroğlu
26-Yaman Dede
27-Raif Cilasun
28-Ahmet Avni Konuk
29-Nezih Uzel
30-İsmail Saib Sencer
31-Mehmet Öğütçü ( Gönenli Mehmet Efendi )
32-Nurettin Topçu
33-Mahmut Sami Ramazanoğlu
34-Mehmet Akif İnan
35-Yahya Soyyiğit
36-Mahir İz
37-Babanzade Ahmet Naim
38-Hilmi Ziya Ülken
39-Ahmet Kabaklı
40-Sadrettin Yüksel
41-Mehmet Zahid Kotku
42-Mustafa Necati Bursalı
43-Kani Karaca
44-İsmail Fenni Ertuğrul
45-Asaf Halet Çelebi
46-Mehmet Emin Er
47-Tosun Bekir Bayraktaroğlu
48-Sabahattin Zaim
49-Fahrettin Türkkan ( Paşa )
50-Arif Nihat Asya
51-Muzaffer Özak
52-Mazhar Sündüz
53-Mahmud Esad Coşan
54-Mehmet Serhan Tayşi
55-Rakım Elkutlu
56-Necmettin Özbekkangay
57-Şahver Çelikoğlu
58-İsmail Çetin
59-Abdülaziz Bekkine
60- Ali Öztaylan ( Tatlıcı )
61-Ahmet Şevki Ergin
62-Ahmet Yaşar
63-Abdürrahim Reyhan
64-Sefer Dal
65-Necmettin Erbakan
66- ( Kaşıkçı ) Ali Rıza Efendi
67-Eva de Vitray Meyerotvich
68-Osman Nuri Çataklı
69-Mazhar Özman
70-Ayhan Songar
71-Emin Acar
72-Misbah Erkmenkul
73-Hacı Hasan Dinç
74-Ali Nihat Tarlan
75-Nihat Sami Banarlı
76-Mehmet Kaplan
77-Ahmet Mekki Üçışık
78-Ali Fuat Başgil
79-Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır
80-Abdülaziz Mecdi Tolun
81-Fehim Adak
82-Nezih Tolan
83-Osman Karabulut
84-Reis’ül Kurra Abdurrahman Gürses
85-Mehmet Arısoy ( Ankaravi )
86-Kemal Edip Kürkçüoğlu
87-Abdurrahman Öksüz
88-Mazhar Taşkesenlioğlu
89-Abdülhakim Arvasi
90-Hüseyyin Vassaf
91-Tahirül Mevlevi
92-Hasan Burkay
93-Musa Topbaş
94-Münevver Ayaşlı
95-Mehmet Vakıf Tazebay
96-Memduh Cumhur
97-Sadettin Heper
98-Midhat Bahari Beytur
99-Muhammed Said Seyda
100-Muhammed Lutfi Mazlumoğlu ( Alvarlı Efe )
Yukarıda ismi zikredilen hepsi birbirinden kıymetli mümtaz şahsiyetler ile ilgili övgü ifade eden klasik cümleler kurmayacağım hepsi sevilen ve dine , insanlara , memlekete faydalı olmuş iyi insanlardı. Fakat hepsinin ortak yönü ne idi ? düşünmeden söyleyelim , hepsi hakkında kesin bir bilgiye dayandığımı iddia edemem fakat burada zikretmemizin sebebi onlardan sitayişle bahsetmektir. Yukarıda ismi zikredilen kişiler seçilirken cumhuriyet döneminde vefat eden mutasavvıf denilebilir , ehl-i tarikat denilebilir , derviş denilebilir , mürşid denilebilir ama en önemlisi hakikisinden olmak kaydıyla isimleri toplamaktı.Tabii mürşid olarak bilinenler bir dönemin dervişleriydiler , kimisi tarikat ehli olmakla birlikte muhibban da olabilir.Hatta genel manada tasavvuftan etkilenmişte olanlar olabilir. Malumunuz bu isimlerin bir çoğu bilinen , meşhur isimlerdir.
Celalettin Ökten Hoca denilince imam – hatip mücadelesi akla gelir , Alvarlı Efe’nin şiirleri dillerden düşmemekte ve gönüllere hitap etmektedir. Yüksel Özemre Bey adeta bir geçmiş zaman kültürünün numunesi bir geçmişi muhiti ve kültürü temsil ederken belki eserlerinde hazerfen lakabıyla bilinen bir çok sanatı icra eden ama meşhur hattat Necmettin Okyay’ı tanıyordunuz. Mesela Midhat Bahari Bey , dede ünvanına sahip bir kişiyken , Mevleviliğin unutulmaya yüz tutmuş geleneğini , kültürünü bugünlere aktarabilmiş nadir kişilerdendi.
Gönenli Mehmet Efendi , Abdurrahman Gürses hocalar hem ilim sahibi , hem salih hem fedakar hem Reisül Kurra , adeta derya idiler Türkiye’de yapmış oldukları muazzam ilmi hizmete kim ne diyebilir. Ömer Nasuhi Bilmen ve Muhammed Hamdi Yazır hocalarında tasavvufi yönü olduğundan bahsediliyor hoş olmasa da biri tefsir alanında biri fıkıh alanında ülkemizde zirve isimlerdir.
Abdülaziz Bekkine Efendi bir yol açmış , üniversite öğrencisi vs bir sohbet halkası teşkil etmiş , Nurettin Topçu ile muhabbet hasıl olmuş etkilemiş , O Mehmet Kaplan’ı etkilemiş “ hal saridir “ diye bir deyim vardır , zincirleme ilerler ve yayılır , tasavvufta hal ilmidir bunu da en güzel konuşmalarında kim ifade ederdi “hal saridir “ diyen gönül insanı Fethi Gemuhluoğlu.
İki hatırat vardır beni etkileyen , mücadele dolu yılları , şevki , ilim yolunda çalışmayı , tasavvufu ne güzel anlatır Gaziantepli Ahmet Muhtar Büyük Çınar ( Hayatım İbret Aynası ) , Üstad Ali Ulvi Kurucu ( Hatıralarım ) biri şeyhtir biri derviştir ama ikisi de güzel insandır , alim insandır , sevilen insanlardır.
Onlar şair dostlardır Erdem Bayazıt , Mehmet Akif İnan , Cahit Zarifoğlu kimleri severlerdi , Abdürrahim Reyhan , Ahmet Arvasi , Ahmet Mekki Üçışık. Arvasi denilince Necip Fazıl akla gelmez mi ? Necip Fazıl , tasavvuf ve tarikat ile bir süre sonra bütünleşti.
Türkiye’de psikiyatri alanında önemli isimlerden gönül insanı Ayhan Songar tasavvufa meraklıydı , yıllarca uyuşturucu ve sigara mücadelesi topluma faydalı olmak için koşturdu. Tasavvuf , Tarikat , Edebiyat kitabının yazarı Ahmet Kabaklı ile dosttular. Bu kıymetli dostların ve çevrelerinin kültürümüz ve dilimizde bir çok katkıları vardır.
Vaaz kürsülerinden haykıran coşkun bir sel Sultan’ül vaizin Tahir Büyükkörükçü Hoca , Mahmud Sami Ramazanoğlu’ndan feyz almıyor muydu. O feyzden Musa Topbaş’lar , Ömer Kirazoğlu’lar yetişmiyor muydu.Sami Efendi’nin mütevaziliği adeta günümüz için bir numune-i imtisal gibiydi.Etrafını hayırseverliğe yöneltti.Zengin insanlar bir araya gelip okullar , yurtlar vs yapmaya gayret etti.
Kitaplarıyla bize peygamber sevgisini aşılayan Mustafa Asım Köksal Hocamızın tasavvuf icazeti vardı. Ali Yakup Cenkçiler Hoca gibi hayatı zorluklarla geçen çok kıymetli bir alim ve derviş değil miydi ?
Dağı dağ , taşı taş gördükçe şeyhe muhtaçsın diyen bir Ahmed Amiş Efendi vardı onun damadı kimdi Babanzade Ahmet Naim.Ahmet Naim Efendi büyük mütefekkir diyoruz demek ki onunda tasavvuf konusunda bildiği bir şeyler vardır diye niçin düşünmüyoruz.
Bir cami imamıydı ,köklü bir geleneğin temsilcisiydi , camiden yetiştirdiği talebeleri içerisinde bakanlar , başbakanlar , cumhurbaşkanları çıktı.Türkiye siyasi hayatında da çığır açmıştır.Soyadı mütevazi anlamına gelen Mehmet Zahid Kotku Efendi’nin talebeleri kimler kimlerdi. İstanbul’un ünlü vaizlerinden Abdurrahman Şeref Güzelyazıcı , ismini daha önce andık Celaleddin Öktem , eski vakıflar genel müdürü Osman Nuri Çataklı , doktor Mazhar Özman , hocaların hocası olarak adlandırılan akademisyen Sabahattin Zaim , yazar Ku’an hizmetkarı Raif Cilasun , eski başbakanlardan Necmettin Erbakan, eski bakanlardan Korkut Özal , Fehim Adak. Daha ismi saymakla bitmeyecek akademisyen , siyasi , bürokrat , vatandaş hep feyz almışlardır. Hayrul halefi Esad Coşan Hoca ise Avustralya’da bir cami açılışına gitmek isterken şüpheli şekilde vefat etti , bir çok eserler veren Esad Efendi tasavvufu ve terimlerini , usullerini günümüz insanına net şekilde anlatmak için gayret etmişti. Şahver Çelikoğlu gibi kadın alimler bile feyz alıp nice nice öğrenciler yetiştirdiler bu ocaktan.
Neredeyse Türkiye’nin her ilinde , muhitinde sevilen o yöre insanını irşad etmiş , orada ve hatta ülkede bir çok insanın gönlüne girmiş , tanıyanların arkasından asla kötü söz sarfetmediği nice nice kişiler vardır hepsinin ismini saymak ne mümkün.Konyalı “ Bir talebenin yetişmesi için bin münafığa katlanırım “ diyen imam hatip mücadelesinde ön sıralarda yer almış alim Hacıveyiszade Mustafa Kurucu , Kilislerinin “ Şeyh Efendi “ diye çok sevdiği Mehmet Vakıf Tazebay , Kayserili Hacı Hasan Dinç , Trabzonlu Ahmet Yaşar , Bandırmalı Tatlıcı Ali Abi diye bilinen Ali Öztaylan , Yozgatlı Şeyhzade diye bilinen Ahmet Şevki Ergin , Ankara’da muayenehanesinde sohbetleri dinlenen Dr.Emin Acar , Ankara’da Hasan Burkay ve daha niceleri.
Tasavvufa ülkemizin entelijansiyası denilen yüksek kültüre ve bilgiye sahip kişileri de mensuptur veya ilgi duymuştur. Bunların başında ismi erbabınca tartışmasız en başta yer alan , Osmanlı bürokratı , müzeci , edebiyat , sanat , kitap tarihçisi , mutasavvıf İbnül Emin Mahmud Kemal İnal .Yaşadığı dönemde tasavvufi şahsiyetleri tanımış ,”Sefine-i Evliya’nın yazarı İbnüleminin dostu Hüseyyin Vassaf. Ayaklı kütüphane olarak bilinen İsmail Saib Sencer , Türk musikisinin önemli temsilcilerinden Rakım Elkutlu , yine önemli icracılardan muazzam ses Bekir Sıtkı Sezgin.Bekir Bey’in çok güçlü bir tasavvufi yönü vardır yine aynı kaynaktan beslenen ve icazetli olduğu kaynaklarda belirtilen bir diğer kişide Ordinaryüs Profösör Ali Fuat Başgil’dir. Yine ismi kültür ve sanat alanında tartışmasız en önde gelenlerden Süheyl Ünver mesela muhip olarak kalmayı tercih edenlerdendir , tasavvuf çevresiyle sıkı dosttur. Mevlevilik ile ilgili muazzam bilgilere sahip , yazar , çevirmen , gazeteci , kudümzen , musiki üstadı Nezih Uzel tasavvuf ile iç içeydi. Bürokrat , felsefeci , şair , yazar , bestekar İsmail Fenni Ertuğrul mutasavvıftı. Edebiyat tarihçisi , yazar Ali Nihat Tarlan , Türk Edebiyatı üstadı Nihat Sami Banarlı , kütüphaneci , araştırmacı , tekke geleneğine ilişkin eserler veren Mehmet Serhan Tayşi , Ünlü felsefeci , sosyolog Hilmi Ziya Ülken , yazar Münevver Ayaşlı , üniversite hocası Kemal Edip Kürkçüoğlu , TRT solisti , şair , eczacı Memduh Cumhur , bestekar Sadettin Heper , tasavvuftan , mutasavvıflardan uzak değildiler.
Senaristlerde vardı tasavvufa meraklı , dervişmeşreptiler , Ayşe Şasa hanımefendi ve Ömer Lütfi Mete.
Ülkemizin doğusunda da sayısı çok hem tasavvufi alanda hem de dini ilimlerde zirve isimler vardır , yaşadığı dönemde bütün ulemanın saygı gösterdiği , dünyada ilmine hürmet gösterilen Mehmet Emin Er Hoca , tasavvuf icazetini de aldığı şeyhi Muhammed Said Seyda , İsmail Çetin Hocalar gibi. Yine öğrenci yetiştiren Molla Sadrettin Yüksel gibi.
Kur’an-ı Kerim meali yazarı Alim Hasan Basri Çantay Hoca , Abdülaziz Mecdi Tolun ile irtibatlıydı.Abdülaziz Efendi alim ve siayset adamı idi , Osmanlı Mebusan Meclisi’nde milletvekili zaten o dönemde şeyh , alim vb’ nin mebus olması yadırganır bir şey değildi.
İstanbul’un çok beyefendi , eski tekke geleneğini bilen şeyhleri de vardı , Misbah Erkmenkul gibi , milli mücadele döneminde önemli bir yer teşkil eden Özbekler Tekkesi son şeyhi Necmettin Özbekkangay gibi.
İstanbul’da önemli bir şeyh daha vardı , sahaflar şeyhi olarak anılan nev’i şahsına münhasır Muzaffer Ozak , onunda ocağından nice kimseler feyz aldı. Sefer Dal , Tosun Bekir Bayraktaroğlu , Ayşe Şasa , hafız ,mevlithan Nezih Tolan.
Hz.Mevlana çok önemli bir mutasavvıf olup kimleri etkilememiştir ki ; Aslında Rum olan Diyamandi , Yaman Dede oldu , yakıcı şiirler yazdı.Ahmet Avni Konuk , Mesnevi’yi ve başka eserleri tercüme eden , şerheden önemli bir isimdi.Arif Nihat Asya , bayrak şairi olarak anılmasına rağmen Mevlana aşığıydı , şiirlerinde yer verdi.Konya Asitanesi son dedelerinden , dergahta kapatılınca müze olan dergahta kalabilmek için hademelik yapmaya razı olan Ankaravi Mehmet Arısoy Dede . Hz.mevlana konusunda eserler veren Tahir’ül Mevlevi. Son derece yetenekli bir şair Mevlevi kültürüyle yetişmiş Hz.Mevlana konulu eserleri olan Asaf Halet Çelebi , davudi sesiyle , Mevlevi ayinlerinin değişmeyen ismi Kani Karaca ve daha sayısız Mevlevi kültürü ile yetişmiş şair , sanatkar , bestekar , hanende , sazende ve Mevlana Hz’lerini araştırarak Müslüman olan Eva de Vitray Meyerotvich.
Bazıları da çok dervişane idiler ve bu dünyadan erken göçtüler derviş bestekar diye bilinen Yahya Soyyiğit , gazeteci Akif Emre.
Medine Müdafii çöl kaplanı lakaplı Fahrettin ( Türkkan ) Paşa ise Bektaşi meşrepti.
Bir çok sosyal sorumluluk mücadelesinde ve teşkilatlanmasında öncü isimlerinden , başörtüsü mücadelesinin simge isimlerinden Eczacı Fevziye Nuroğlu Hanımefendi’de ehl-i tasavvuftu. İlim yayma Cemiyeti kurulurken en fazla desteği veren Ali haydar Ahıskavi’nin damadı Mazhar Sündüz. 59 yıl öğretmenlik yapan bir alim , binlerce öğrencide emeği , gayreti olan , tasavvufi eserlerde veren Mahir İz. Bir çok eser kaleme alan Mustafa Necati Bursalı.Bir çok dini – klasik eseri tercüme eden alim mazhar Taşkesenlioğlu.
Yine memleketimiz Konya’dan yetişen alim Es’ad Erbili’den feyz alan kaşıkçı Ali Rıza Efendi , Alvarlı Efe’den feyz Alan hafız Abdurrahman Öksüz , Mahmut Sami Ramazanoğlu’ndan feyz alan Osman Karabulut hocalarda herkesin sevdiği saydığı , salih , muttaki , alim kişilerdi.
Yukarıda ismi zikredilen , haklarında kısa bilgiler verilen bu mümtaz şahsiyetler ortalama bir ilme ve yeteneğe değil aksine çok daha fazlasına sahiptiler. Allah gani gani hepsine rahmet etsin. Cahil oldukları söylenemez.İnsanlara , İslam’a , vatana , millete bir zararları olduğundan bahsedilemez.Arkalarından akıllarını kiraya verdiler diyen olmadı. ajan diyen olmadı , sahtekar diyen olmadı , şirke düştüler diyen olmadı , para pul , makan mevki için bu işlerle ilgilendiler diyen olmadı.Bidatçi , hurafeci diyen olmadı. Belki hepsi bir birine benzer bir anlayışta değildi , meslekleri , meşrepleri farklıydı fakat her daim İslam’ında özüne , zühdüne talipliydiler. İyi insanlardı.Şimdi çıkıp bu medeniyeti bu müktesebatı baştan sona karalamayalım , şu güzel insanları bir daha düşünelim vermiş oldukları eserleri , yapmış oldukları hizmetleri bir hesap edelim.Daha sayıları çoktu , büyük kısmı bu yazıda da anılamamış olabilir ama hiç biri olmasalardı ülkemizde büyük bir eksiklik olur. Yeniden böyle büyük insanlar ülkemizde yetişmez mi ? illaki yetişecekler bizlerin destekçi olmamız gerekirken şüpheli gözlerle bakarsak evvela seleflerini , geçmişi , medeniyetimizi incitiriz. 27.07.2018
Mehmet Emin Başalp